چاپ کتاب داوری تجاری بین المللی

روز شنبه هفتم اردیبهشت برای تهیه کتابی به کتابفروشی سمت در خیابان ابوریحان رفته بودم. پیش خودم گفتم بهتر است از فروشنده سراغ کتاب داوری تجاری بین المللی را بگیرم شاید چاپ شده باشد. آخه مدتها پیش باید چاپ می شد ولی خبری از آن نبود. با این که کتاب صفحه آرایی شده بود و سال انتشار آن ۱۳۹۱ قید گردیده بود ولی هنوز در اردیبهشت ماه ۱۳۹۲ خبری از آن نبود. از فروشنده پرسیدم: «آقا کتاب داوری تجاری بین المللی دارید؟» سوال کرد از کی است؟ گفتم از «دکتر شیروی». رفت و یک جلد کتاب داوری تجاری بین المللی را به من داد.

خیلی تعجب کردم ولی خیلی خوشحال شدم. همیشه خبر چاپ کتاب یا مقاله برایم خوشحال کننده بوده است. شاید این احساس را همه نویسندگان داشته باشند که پس از سالها کار روی یک کتاب بتوانند آن را روی میز کتابفروشی‌ها ببینند. اگر چه مدت زیادی طول کشید تا کتاب به زیور نشر آراسته شود، اما به هر حال ناشر معتبری آن را منتشر کرده و قیمت آن نیز برای دانشجویان خیلی مناسب است. پایین بودن قیمت کتاب باعث کاهش درآمد حق مؤلف می‌ شود ولی بجای آن تعداد بیشتری توانایی پیدا می کنند که کتاب را خریداری کنند. به اضافه این که مناسب بودن قیمت کتاب باعث می شود که خریداران احساس خوبی نسبت به کتاب و نویسنده آن داشته باشند و بهتر بتوانند از مزایای آن اثر بهره مند شوند.

پس از فارغ التحصیلی در مقطع دکتری و بازگشت به دانشگاه در سال ۱۳۷۷ یکی از درسهایی که برای تدریس در مقطع کارشناسی ارشد حقوق خصوصی به اینجانب پیشنهاد شد، درس «داوری تجاری بین‌المللی» بود. اولین سؤالی که مطرح کردم این بود که چه کسی برای این دانشجویان درس حقوق تجارت بین‌الملل را تدریس کرده‌است. با کمال تعجب متوجه شده‌ام که چنین درسی ارائه نمی‌شود، چون درس «حقوق تجارت بین‌الملل» طبق سر فصلها مصوب جزء دروس اختیاری است و عمدتا در دانشگاه‌ها ارائه نمی‌شود. اما درس «داوری تجاری بین‌المللی» الزامی است و باید حتما ارائه گردد. شاید این تصویب بدین جهت بوده که داوری متضمن رسیدگی قضایی – ولو به صورت خصوصی- است که دانشجویان حقوق باید از آن آگاه باشند، ولی حقوق تجارت بین‌الملل یک درس تفننی مشتمل بر فنون عملی است که آنچنان مورد نیاز دانشجویان نمی‌باشد.

این مثل این است که برای حل و فصل اختلافات مدنی، آیین دادرسی را مطالعه کرد ولی قانون مدنی را که مبنای رأی است، مطالعه نکرد. داوری تجاری بین‌المللی در صدد حل و فصل اختلافات تجاری بین‌المللی (مقررات شکلی) است و داور باید بر اساس قواعد، اصول، قوانین و عرفهای بین‌المللی حاکم بر تجارت بین‌الملل (مقررات ماهوی) اختلاف را بررسی و اتخاذ تصمیم کند. مطالعه داوری تجاری بین‌المللی بدون حقوق تجارت بین‌الملل، مثل مطالعه یک قانون شکلی بدون اطلاع از مقررات ماهوی قابل استناد آن در رسیدگی است. در هر حال، تدریس درس داوری را منوط به ارائه درس حقوق تجارت بین‌الملل نمودم و از آن موقع به بعد این دو درس را به ترتیب در دو ترم در مقطع کارشناسی ارشد حقوق خصوصی تدریس نمودم.

پس از نگارش کتاب حقوق تجارت بین‌الملل، تصمیم گرفتم که نتایج تحقیقات و پژوهشهای خود در خصوص داوری تجاری بین‌المللی را نیز در قالب یک کتاب منسجم درسی به زبان فارسی تدوین نمایم. در تدوین این کتاب دو نکته مد نظر بوده است: جامعیت مباحث که مطالب اساسی داوری تجاری بین‌المللی را پوشش دهد و اختصار مطالب که حجم کتاب را از حد متعارف قابل استفاده برای عموم دانشجویان خارج نگرداند.

داوری از جمله موضوعاتی است که در چندین دهه گذشته به شدت مورد توجه دانشمندان و نویسندگان حقوقی قرارگرفته است. در زبان انگلیسی که می‌توان آن را زبان داوری تجاری بین‌المللی لقب داد، نوشته‌های زیادی در خصوص داوری تجاری بین‌المللی تدوین و تألیف شده است. در ایران نیز حقوقدانان و نویسندگان حقوقی به داوری توجه نموده و نوشته‌هایی اعم از تألیف و ترجمه منتشر کرده‌اند.

هر چند این کتاب در مورد داورى تجارى بین‏المللى است و طبیعتا عمده مباحث آن حول داوریهای تجاری بین‌المللی است، در لابلای مباحث آن، حسب مورد به موضوعات مربوط به داوریهای داخلی که تابع قانون آیین دادرسی مدنی هستند، نیز اشاره شده است.

این کتاب نتیجه مهربانیهایی است که مادرم در حق من روا داشته و به من مهرورزی آموخته است. انجام تحقیق و پژوهش و سپس انتشار نتایج آن مهربانی به این مملکت و مهرورزی به جوانان مشتاق و علاقه‌مند آن می‌باشد. اختصاص ساعتها وقت اختصاصی خانواده برای تحقیق و نگارش این اثر نتیجه بردباریها و صبوریهایی بوده که همسرم در این راه متحمل شده است و در این مهرورزی همواره یار و مدافعم بوده است. به قول حافظ:

تخم وفا و مهر در این کهنه کشته زار           آن گه عیان شود که بود موسم درو

امیداورم این کتاب نیز مانند سایر کتب مورد توجه اساتید، دانشجویان و دانش پژوهان قرارگرفته و مورد استفاده جامعه علمی کشور قرار گیرد. حال که کتاب «حقوق تجارت بین الملل» به چاپ چهارم و ویراست دوم رسیده است، این کتاب می تواند در جهت تکمیل مباحث حقوق تجارت بین الملل مورد استفاده دانشجویان قرار گیرد. در اینجا لازم می دانم پیشاپیش از اساتیدی تشکر کنم که کتاب داوری تجاری بین المللی را به دانشجویان خود معرفی می کنند و عذر خواهی می کنم که نمی توانم به  تک تک آنها یک نسخه اهدا کنم. نوشتن این کتاب خود هدیه من به آنها است.

این کتاب در حدود ۴۰۰ صفحه است که فهرست مطالب آن به شرح زیر است:

فهرست مطالب کتاب داوری تجاری بین المللی

پیشگفتار

مقدمه    

فصل اول: مفهوم، انواع و قوانین ناظر به داوری 

گفتار اول: مفهوم و ویژگیهای داوری

الف) تعریف داوری

ب) ویژگیهای داوری

گفتار دوم: انواع داوری

الف) داوری داخلی و بین‌المللی

ب) داوری موردی و سازمانی

۱- داوری موردی

۲- داوری سازمانی

ج) داوری اختیاری و اجباری

د) داوری تجاری و غیر تجاری

گفتار سوم: قوانین و مقررات ناظر به داوری در ایران

الف) قانون آیین دادرسی مدنی

ب) قانون داوری تجاری بین‌المللی

ج) کنوانسیون شناسایی و اجرای آراء داوری خارجی

د) سایر قوانین و مقررات عمده ناظر به داوری

فصل دوم: داوری و سایر روشهای حل و فصل اختلاف

گفتار اول: داوری و دادرسی‌

الف) مشکلات و مسایل دادرسی

۱. دادگاه صالح‌

۲. تعیین دادگاه توسط طرفین

۳. اجرای آراء دادگاههای خارجی

ب) امتیازات و معایب داوری در مقایسه با دادرسی

۱. امتیارات داوری نسبت به دادرسی

۲. معایب داوری نسبت به دادرسی

گفتار دوم: داوری و شیوه‌های جایگزین حل اختلافات

الف) مذاکره

ب) کارشناسی

ج) دادرسی خصوصی

د) سازش و میانجیگری

۱. مفهوم سازش و میانجیگری

۲. مراحل سازش

۳.  قواعد اختیاری سازش

۴) مقررات قانونی راجع به سازش

فصل سوم: موافقتنامه داوری

گفتار اول: شرایط صحت موافقتنامه داوری ‌

الف) قصد و رضا و بیان اراده

ب) اهلیت طرفین

ج) داوری پذیری اختلاف

د) معین بودن موضوع موافقتنامه داوری

گفتار دوم: تنظیم موافقتنامه داوری ‌

الف) شرط داوری و قرارداد مستقل داوری

ب) مفاد موافقتنامه داوری

فصل چهارم: سازمانهای داوری

گفتار اول: دیوان داوری اتاق بازرگانی بین‌المللی

الف) تشکیلات دیوان داوری اتاق

ب) مقررات دیوان داوری اتاق

ج) فرآیند رسیدگی در دیوان

گفتار دوم: مرکز بین‌المللی حل و فصل اختلافات سرمایه‌گذاری

الف) تشکیل مرکز داوری ایکسید

ب) صلاحیت مرکز داوری ایکسید

ج) سازمان مرکز داوری ایکسید

د) مقررات داوری ایکسید

گفتار سوم: مرکز سازش و داوری وایپو

الف) صلاحیت مرکز داوری وایپو

ب) مقررات داوری وایپو

گفتار چهارم: مرکز داوری منطقه‌ای تهران

الف) سازمان حقوقی مشورتی آسیایی-افریقایی

ب) نقش سازمان حقوقی مشورتی آسیایی- افریقایی در داوری

ج) مرکز داوری منطقه‌ای تهران

د) مقررات داوری مرکز داوری منطقه‌ای تهران

گفتار پنجم: مرکز داوری اتاق ایران

الف) تشکیلات مرکز داوری اتاق ایران

ب) مقررات داوری مرکز داوری اتاق ایران

فصل پنجم: انتخاب، جرح و جایگزینی داوران   

گفتار اول: تعداد داوران ‌

الف) تعداد داوران در صورت توافق

۱. حداقل و حداکثر تعداد داوران

۲. فرد یا زوج بودن تعداد داوران

۳. داور واحد یا هیأت داوران

ب) تعداد داوران در صورت عدم توافق

۱. داوری واحد

۲. هیأت سه نفره داوری

۳. روش دوگانه

گفتار دوم: انتخاب داوران ‌

الف) انتخاب داوران قبل از بروز اختلاف

ب) انتخاب داوران بعد از بروز اختلاف توسط طرفین

ج) انتخاب داوران بعد از بروز اختلاف و عدم توافق طرفین

۱. داوری سازمانی

۲. داوری موردی

۳. تعیین داور توسط دادگاه

د) انتخاب داوران در صورت وجود بیش از دو طرف اختلاف

گفتار سوم: شرایط داوران ‌

الف) شرایط داوران در صورت انتخاب توسط طرفین

۱. اهلیت داوران

۲. تابعیت داوران

۳. بی‌طرفی و استقلال

۴. شرایط ویژه داوران

ب) شرایط داوران در صورت انتخاب توسط مقام ناصب یا دادگاه

۱. مشخصات مقرر توسط طرفین

۲. تابعیت داوران

۳. بی‌طرفی و استقلال داوران

۴. سایر شروط

گفتار چهارم: جرح داوران ‌

الف) موجبات جرح داوران

ب) آیین جرح داوران

ج) اعتراض به نظر دیوان داوری در مورد رد جرح

گفتار پنجم: خاتمه مأموریت داوران و جایگزینی آنان ‌

فصل ششم: شروع، ابلاغ و صلاحیت دیوان داوری          

گفتار اول: شروع جریان داوری ‌

الف) درخواست داوری

۱. مقررات داوری آنسیترال

۲. مقررات داوری اتاق بازرگانی بین‌المللی

۳. قانون داورى تجارى بین‏المللى

ب) ابلاغ اوراق و اخطاریه‌ها

ج) شروع داوری

گفتار دوم: اختیارات دیوان داوری ‌

الف)  صلاحیت دیوان داوری

۱. اعتبار موافقتنامه داوری

۲. قلمرو موافقتنامه داوری

۳. تشریفات رسیدگی به ایراد صلاحیت

۴. طرح دعوی در دادگاه و صلاحیت دیوان

ب) سازمان‌دهی و هدایت داوری

۱.  نحوه رسیدگی

۲.  زبان داوری

۳. مقر داوری

ج) دستور موقت

۱. صدور دستور موقت توسط دیوان داوری

۲. صدور دستور موقت توسط دادگاه

۳. اجرای دستور موقت

فصل هفتم: قانون حاکم      

گفتار اول: قانون حاکم بر آیین داوری ‌

الف) نظریه حاکمیت

ب) نظریه قراردادی

ج) نظریه استقلال

د) دیدگاه برخی از قوانین

گفتار دوم: قانون حاکم بر ماهیت اختلاف ‌

الف) تعیین قانون حاکم توسط طرفین

ب) سکوت طرفین  نسبت به قانون حاکم

گفتار سوم: لزوم حل و فصل اختلاف بر اساس قانون ‌

فصل هشتم: رسیدگی، ادله اثبات و رأی داوری  

گفتار اول: رسیدگی به اختلاف ‌

الف)  تبادل لوایح

ب) استماع دعوی

ج) سازش و مصالحه

گفتار دوم: ادله اثبات دعوی

الف) مقررات ناظر به ادله در دادرسی و داوری

ب) بار دلیل

ج) احصای ادله در دادرسی و داوری

د) دسترسی به ادله

ﻫ) مهمترین ادله در داوری

۱. اسناد و مدارک

۲. گواهی (شهادت)

۳. کارشناسی

۴. بازرسی اموال یا اسناد

گفتار سوم: رأی داوری  ‌

الف) مفهوم رأی داوری

ب) انواع رأی داوری

۱. رأی نهایی

۳. رأی (دستور) موقت

ج) شرایط رأی داوری

۲. رأی جزئی

۱. مکتوب بودن رأی

۲. امضای رأی توسط داوران

۳. تاریخ و مکان صدور رأی

۴. دلایل استنادی رأی

۵. ثبت رأی

۶.  ابلاغ رأی

د) محتوی رأی داوری

۱. مفاد رأی

۲. هزینه‌های داوری

ﻫ) اثر رأی داوری

۱. اعتبار امر مختوم

۲. فراغ داور

۳. قدرت اجرایی رأی داوری

۴. ختم داوری

فصل نهم: اعتراض به رأی داوری       

گفتار اول: تجدید نظر توسط دیوان داوری  ‌

الف)  تصحیح، تفسیر یا تکمیل رأی

ب)  تجدید نظر در رأی داوری

۱. پیش بینی تجدید نظر در موافقتنامه داوری

۲. امکان تجدید نظر به موجب قانون

گفتار دوم: اعتراض به رأی داوری نزد دادگاه

الف) دادگاه صالح برای ابطال رأی

ب) موارد نقض رأی

۱.  فقدان اهلیت یکی از طرفین اختلاف

۲. بطلان موافقتنامه داوری

۳. عدم رعایت مقررات ابلاغ

۴. عدم امکان ارائه دلایل و مدارک

۵. تجاوز داوران از حدود اختیارات

۶. عدم ترکیب هیأت داوری یا آیین دادرسی مطابق موافقتنامه داوری

۷. مشارکت داور جرح شده در رأی

۸. صدور رأی به استناد سند مجعول

۹. کتمان مدارک

۱۰. داوری نپذیری اختلاف

۱۱. مخالفت رأی با نظم عمومی و اخلاق حسنه

۱۲. مخالفت رأی با قواعد آمره

۱۳. مخالفت رأی مربوط به املاک با قوانین آمره و اسناد رسمی

ج) تأثیر نقض رأی

فصل دهم: شناسایی و اجرای رأی داوری         

گفتار اول: اجرای رأی داوری خارج از کنوانسیون نیویورک

الف)  وحدت شرایط ناظر به اجرای آراء داوری

ب)  عدم وحدت شرایط ناظر به اجرای آراء داوری

گفتار دوم: اجرای رأی داوری مطابق کنوانسیون نیویورک

الف) قلمرو کنوانسیون نیویورک

۱- داوریهای مشمول کنوانسیون

۲- قلمرو کنوانسیون از جهت محل صدور رأی

ب) تعهدات ناشی از کنوانسیون نیویورک

۱- احترام به موافقتنامه داوری

۲- شناسایی و اجرای رأی داوری

ج) شناسایی و اجرای رأی داوری

۱.  فقدان اهلیت یکی از طرفین اختلاف یا بطلان موافقتنامه داوری

۲. عدم رعایت تشریفات صحیح قانونی

۳. تجاوز داوران از حدود اختیارات

۴. عدم ترکیب هیأت داوری یا آیین دادرسی مطابق موافقتنامه داوری

۵.  نقض یا تعلیق رأی داوری

۶. داوری نپذیری اختلاف

۷. مخالفت رأی با نظم عمومی

۸. مخالفت رأی با اصل ۱۳۹ قانون اساسی

پیوست شماره (۱): قانون داوری تجاری بین‌المللی            

پیوست شماره (۲): کنوانسیون شناسایی و اجرای احکام داوری خارجی        

منابع و مآخذ       

الف) منابع فارسی

ب) منابع انگلیسی

ج) اسناد بین‌المللی